FORS2, een instrument dat aan de Very Large Telescope van ESO is gekoppeld, heeft het spiraalstelsel NGC 3981 in al zijn schoonheid vastgelegd. De foto is gemaakt in het kader van het ESO-programma ‘Cosmic Gems’, dat gebruik maakt van de zeldzame momenten dat de waarnemingsomstandigheden niet geschikt zijn voor het verzamelen van wetenschappelijke gegevens. In plaats van niets te doen, laat het ‘Cosmic Gems’-programma ESO-telescopen toe om visueel verbluffende foto’s van de zuidelijke hemel te maken. Deze prachtige foto toont het magnifieke spiraalstelsel NGC 3981, dat in de inktzwarte ruimte zweeft.

De Carinanevel, een van de grootste en helderste nevels aan de nachthemel, is fraai in beeld gebracht door de VISTA-telescoop van de ESO-sterrenwacht op Paranal in Chili. Door waarnemingen te doen in het infrarood heeft VISTA door het hete gas en het donkere stof van de nevel heen gekeken, en zo ontelbare sterren zichtbaar gemaakt – zowel pasgeboren als stervende. Op ongeveer 7 500 lichtjaar afstand, in het sterrenbeeld Carina (Kiel), bevindt zich een nevel waarbinnen geboorte en dood hand in hand gaan.

Deze rijke opname, gemaakt met ESO’s VLT Survey Telescope – de grootste surveytelescoop ter wereld op zichtbare golflengten, wordt bevolkt door een glinsterende menigte van sterrenstelsels. De kenmerken van de vele sterrenstelsels op de foto stellen astronomen in staat om subtiele galactische details op te sporen. De Very Large Telescope (VLT) van ESO kan gedetailleerde waarnemingen doen van zeer zwakke hemelobjecten. Maar als astronomen willen begrijpen hoe de enorme verscheidenheid aan sterrenstelsels tot stand komt, moeten ze een ander soort telescoop gebruiken – eentje met een veel groter beeldveld.

Astronomen die gebruik maken van ALMA en NOEMA hebben voor het eerst met zekerheid een radioactief molecuul in de interstellaire ruimte gedetecteerd. Het radioactieve deel van het molecuul is een isotoop van aluminium. De waarnemingen laten zien dat de isotoop na de botsing tussen twee sterren, waarbij een restant achterbleef dat CK Vulpeculae wordt genoemd, over de ruimte is verspreid. Dit is de eerste keer dat dit element rechtstreeks is aangetoond bij een specifiek object.

ESO’s Very Large Telescope (VLT) heeft zijn eerste licht opgevangen met behulp van een nieuwe adaptieve optische modus die ‘lasertomografie’ wordt genoemd. Dat heeft opmerkelijk scherpe testbeelden opgeleverd van de planeet Neptunus, sterrenhopen en andere objecten. Het baanbrekende MUSE-instrument van de VLT in Narrow Field Mode kan, in samenwerking met de adaptieve-optiekmodule GALACSI, deze nieuwe techniek gebruiken om te corrigeren voor turbulentie op verschillende hoogten in de atmosfeer. Het is nu mogelijk om op zichtbare golflengten foto’s vanaf de grond te maken die scherper zijn dan die van de Hubble-ruimtetelescoop van ESA en NASA.

Nieuwe waarnemingen met ESO’s Very Large Telescope tonen de sterrenhoop RCW 38 in al zijn glorie. Deze foto is gemaakt tijdens het testen van de HAWK-I-camera met het adaptieve optische systeem GRAAL. Hij toont RCW 38 en zijn omringende wolken van helder gloeiend gas in prachtige details, met donkere slierten van stof die zich een weg zoeken door de heldere kern van deze jonge verzameling sterren. Deze afbeelding toont de sterrenhoop RCW 38, zoals vastgelegd door de HAWK-I-infraroodcamera, gekoppeld aan ESO’s Very Large Telescope (VLT) in Chili.

SPHERE, een instrument van de Very Large Telescope van ESO dat voor het zoeken naar planeten wordt gebruikt, heeft het eerste bevestigde beeld vastgelegd van een planeet die gevangen zit in de stofrijke schijf rond een jonge ster. De jonge planeet baant zich een weg door de oerschijf van gas en stof rond de zeer jonge ster PDS 70. De gegevens suggereren dat de atmosfeer van de planeet bewolkt is. Astronomen onder leiding van een groep van het Max-Planck-Institut für Astronomie in Heidelberg, Duitsland, hebben een spectaculaire momentopname gemaakt van de planeetvorming rond de jonge dwergsterPDS 70.

`Oumuamua, het eerste interstellaire object dat in ons zonnestelsel is ontdekt, verwijdert zich sneller van de zon dan verwacht. Dit afwijkende gedrag is gedetecteerd door een wereldwijd astronomisch samenwerkingsverband, waar ook ESO’s Very Large Telescope in Chili deel van uitmaakt. De nieuwe resultaten suggereren dat `Oumuamua waarschijnlijk een interstellaire komeet is en geen planetoïde. De ontdekking verschijnt in het tijdschrift Nature.

Astronomen die gebruik maken van het MUSE-instrument van ESO’s Very Large Telescope in Chili en de Hubble-ruimtetelescoop van NASA en ESA hebben de meest precieze test tot nu toe gedaan van Einsteins algemene relativiteitstheorie buiten de Melkweg. Het nabije sterrenstelsel ESO 325-G004 fungeert als een sterke zwaartekrachtlens en vervormt het licht van een verder weg staand sterrenstelsel tot een Einsteinring. Door de massa van ESO 325-G004 te vergelijken met de kromming van de omliggende ruimte, ontdekten de astronomen dat de zwaartekracht zich op deze astronomische lengteschalen gedraagt zoals voorspeld door de algemene relativiteitstheorie. Daarmee zijn enkele alternatieve zwaartekrachttheorie ontkracht.

Twee teams van astronomen die met ALMA werken, hebben onafhankelijk van elkaar, overtuigend bewijs gevonden dat er om de jonge ster HD 163296 drie planeten-in-wording cirkelen. Met behulp van een nieuwe planeetopsporingstechniek hebben de astronomen drie verstoringen in de gasrijke schijf rond de ster opgespoord: het sterkste bewijs tot nu toe dat zich daar planeten bevinden. Ze worden beschouwd als de eerste planeten die met ALMA zijn ontdekt. De Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) heeft een omwenteling veroorzaakt in ons begrip van protoplanetaire schijven – de met gas en stof gevulde ‘planeetfabrieken’ rond jonge sterren.