Astronomen hebben een enorme ‘groeispurt’ geconstateerd bij een solitaire planeet, ook wel zwerfplaneet genoemd. In tegenstelling tot de planeten in ons zonnestelsel draaien zwerfplaneten niet om sterren, maar zwerven ze vrij rond. De nieuwe waarnemingen, uitgevoerd met de Very Large Telescope (VLT) van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO), laten zien dat deze zwerfplaneet gas en stof uit zijn omgeving opslokt in een tempo van zes miljard ton per seconde. Dit is de sterkste groei die ooit bij een zwerfplaneet, of welke planeet dan ook, is gemeten.
De ontdekking biedt waardevolle inzichten over hoe deze objecten ontstaan en groeien. ‘Mensen denken misschien dat planeten kalme en stabiele werelden zijn, maar deze ontdekking laat zien dat objecten met een planetaire massa die vrij door de ruimte zwerven, spannende oorden kunnen zijn’, zegt Víctor Almendros-Abad, astronoom aan de sterrenwacht van Palermo van het Nationaal Instituut voor Astrofysica (INAF) in Italië en hoofdauteur van de nieuwe studie. Het nu onderzochte object, dat vijf tot tien keer zoveel massa heeft als de planeet Jupiter, staat op een afstand van ongeveer 620 lichtjaar in het sterrenbeeld Kameleon. De zwerfplaneet, die Cha 1107-7626 heet, is nog volop in ontwikkeling en wordt gevoed door een omringende schijf van gas en stof. Dit materiaal valt in porties op de eenzame planeet, middels een proces dat accretie wordt genoemd.
Het team onder leiding van Almendros-Abad heeft ontdekt dat de snelheid waarmee de jonge planeet groeit niet constant is. In augustus 2025 groeide de planeet ongeveer acht keer zo snel als enkele maanden daarvoor: met een snelheid van zes miljard ton per seconde! ‘Dit is de sterkste groei die ooit is waargenomen bij een object van planetaire massa’, zegt Almendros-Abad. De ontdekking, die is geaccepteerd voor publicatie in The Astrophysical Journal Letters, werd gedaan met de X-shooter-spectrograaf op de VLT van ESO, in de Atacama-woestijn in Chili. Het team maakte tevens gebruik van gegevens van de Webb-ruimtetelescoop, die wordt beheerd door de ruimtevaartorganisaties van de VS, Europa en Canada, en van archiefgegevens van de SINFONI-spectrograaf op de VLT van ESO.
‘De oorsprong van zwerfplaneten blijft onduidelijk: zijn het de lichtste objecten die net zoals sterren zijn ontstaan, of zijn het reuzenplaneten die uit hun zonnestelsel zijn weggeslingerd?’, vraagt medeauteur Aleks Scholz, astronoom aan de Universiteit van St Andrews (VK) zich af. De bevindingen wijzen erop dat ten minste sommige zwerfplaneten ongeveer net zo’n ontstaansproces hebben doorgemaakt als sterren, omdat vergelijkbare accretie-uitbarstingen ook bij jonge sterren zijn waargenomen. Medeauteur Belinda Damian, eveneens astronoom aan de Universiteit van St Andrews, legt uit: ‘Deze ontdekking vervaagt de grens tussen sterren en planeten en geeft een kijkje in de vroegste vormingsfasen van zwerfplaneten.’
Door het licht dat vóór en tijdens de uitbarsting werd uitgezonden te vergelijken, verzamelden astronomen aanwijzingen over de aard van het accretieproces. Opmerkelijk genoeg lijkt magnetische activiteit een rol te hebben gespeeld bij de enorme toevoer van materie – iets wat tot nu toe alleen bij sterren was waargenomen. Dit suggereert dat zelfs objecten met een relatief kleine massa sterke magnetische velden kunnen hebben die in staat zijn om zulke accretie-perioden aan te wakkeren. Het team ontdekte ook dat de chemische samenstelling van de schijf rond de planeet tijdens de accretie veranderde: tijdens de accretie werd waterdamp gedetecteerd, maar dáárvoor niet. Dit fenomeen is eerder waargenomen bij sterren, maar nog nooit bij een planeet.
Zwerfplaneten zijn lastig te detecteren, omdat ze erg lichtzwak zijn, maar de toekomstige Extremely Large Telescope (ELT) van ESO zou daar verandering in kunnen brengen. Dankzij de geavanceerde instrumenten en de enorme hoofdspiegel zullen astronomen meer van deze eenzame planeten kunnen ontdekken en bestuderen, waardoor ze beter kunnen begrijpen in hoeverre ze op sterren lijken. ‘Het idee dat een planetair object zich als een ster kan gedragen, is verbluffend en zet ons aan het denken over hoe werelden buiten de onze er in hun ontstaansfase uit zouden kunnen zien,’ aldus medeauteur en ESO-astronoom Amelia Bayo.
Bron: ESO
