Een sterrenbeeld is een verzameling sterren die ogenschijnlijk een figuur vormen wanneer we deze sterren met denkbeeldige lijnen verbinden. Vanop aarde lijken deze sterren die een sterrenbeeld vormen dicht bij elkaar te staan maar in het heelal bevinden deze sterren zich vele lichtjaren van elkaar. Sterrenbeelden hebben een rijke geschiedenis en hebben veelal namen gekregen die afkomstig zijn uit de Griekse of Romeinse mythologie of van dieren. de huidige indeling van de sterrenbeelden is voornamelijk gebaseerd op de sterrenatlas die in 1603 werd uitgegeven door de Duitse sterrenkundige Johannes Bayer. In dit artikel bespreken we het bekende sterrenbeeld Kleine Beer (Ursa Minor).
Algemeen
Het sterrenbeeld Kleine Beer (Ursa Minor) bevindt zich aan de noordelijke sterrenhemel en is ongetwijfeld één van de meest bekende sterrenbeelden aangezien zich in dit sterrenbeeld de bekende Poolster bevindt en zich vlakbij de noordelijke hemelpool bevindt. Het sterrenbeeld wordt door amateur-astronomen gebruikt om de helderheid van de hemel te kunnen inschatten. De sterren hebben een helderheid tussen magnitude 2 en 6. Als al deze goed zichtbaar zijn, zou dat garant kunnen staan voor een goede waarnemingsnacht. Doordat dit sterrenbeeld vrijwel geen heldere sterren heeft, is het enkel goed te zien bij zeer heldere nachten. Dankzij de Poolster kan dit sterrenbeeld wel snel worden terug gevonden. Doordat de Kleine Beer (Ursa Minor) zeer dicht bij de noordelijke hemelpool ligt, is dit sterrenbeeld de hele nacht en het hele jaar te bewonderen. Indien men overdag ook sterren zou kunnen zien dan zou men zien dat de Kleine Beer (Ursa Minor) nooit zou onder gaan. Elk jaar tussen 17 en 25 december, met een maximum op 23 december lijkt de meteorenzwerm Ursiden uit de richting van de Kleine Beer te komen. Deze meteorenzwerm wordt geassocieerd met de komeet 8P/Tuttle.
Mythologie
Het sterrenbeeld dateert uit de oudheid, men denkt dat de Griekse filosoof Thales van Milete het sterrenbeeld ongeveer 600 v.Chr. heeft geïntroduceerd. In de Griekse mythologie worden de Kleine en Grote Beer nauw met elkaar verbonden. De legende rond deze sterrenbeelden wil dat Callisto, die koning was van Arcadia, zo mooi was dat de godin Hera dit niet beviel. Hera veranderde Callisto in een berin en tijdens de jacht kwam Arcas, de zoon van Callisto, deze berin tegen. Arcas herkende de berin niet als zijn moeder en doodde haar. De god Zeus veranderde uit medeleven Arcas even later ook in een beer waarna zowel moeder als zoon aan de sterrenhemel terug samenkwamen. Een ander verhaal vertelt dat de Grote en de Kleine beer Ida en Adrasteia zijn, de twee nymfen die Zeus in zijn jeugd voedden op de berg Ida en als dank daarvoor aan het firmament zijn geplaatst.
Aangrenzende sterrenbeelden
- Cepheus
- Giraf (Camelopardalis)
- Draak (Draco)
Wat zijn de belangrijkste sterren?
De helderste ster in het sterrenbeeld Kleine Beer (Ursa Minor) is meteen ook één van de meest bekende sterren. Zo kennen we de ster Alpha Usae Minoris ook bals de 'Poolster'. Deze ster heeft een visuele helderheid van magnitude 2 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 434 lichtjaar van de Zon. De Poolster is een meervoudige ster en de helderste uit dit systeem heeft een massa van zesmaal de massa van de Zon. Door zijn helderheid en zijn nabijheid tot de pool is de Poolster heel belangrijk in de scheepvaart aangezien men deze gebruikt om te navigeren. De tweede helderste ster in het sterrenbeeld Kleine Beer (Ursa Minor) is de ster 'Kochab' en heeft een visuele helderheid van magnitude 2,1. Deze ster bevindt zich op een afstand van ongeveer 131 lichtjaar en is de helderste ster in de zogeheten 'pan' van de Kleine Beer. De derde helderste ster in dit sterrenbeeld kennen we onder de naam 'Pherkad' en heeft een visuele helderheid van magnitude 3,1. Deze ster bevindt zich op een afstand van 487 lichtjaar van ons. Pherkad is een zogeheten 'shell ster' wat betekent dat er zich een schijf van gas om de evenaar van deze ster bevindt waardoor de helderheid van deze ster varieert.
Welke andere objecten zijn er te vinden in de Kleine Beer?
In het sterrenbeeld Kleine Beer (Ursa Minor) vinden we niet bepaald veel interessante deep-sky objecten terug. Het enige interessante deep-sky object dat we in dit sterrenbeeld kunnen terugvinden, is de zogeheten 'Ursa Minordwerg'. Dit elliptisch dwergsterrenstelsel is een lid van de Lokale Groep en bevindt zich op 'slechts' 240 000 lichtjaar van ons. Dit dwergsterrenstelsel is een satellietstelsel van de Melkweg en heeft een visuele helderheid van magnitude 11. Dit deep-sky object werd in 1955 ontdekt door A.G. Wilson van het Lowell Observatory in de Verenigde Staten. Wie beschikt over een grote telescoop kan in het sterrenbeeld Kleine Beer op zoek gaan naar enkele zwakke sterrenstelsels zoals NGC 5034 (magnitude 14,2), NGC 5323 (magnitude 13,5), NGC 5912 (magnitude 13,8) en NGC 6324 (magnitude 13).
De Ursa Minordwerg - Foto: Giuseppe Donatiello
