Messier 42 (Orionnevel)

Messier 42 is een prachtige, heldere nevel in het wintersterrenbeeld Orion dat elk jaar opnieuw wordt waargenomen door vele amateur-astronomen en astrofotografen. Deze nevel, ook bekend als de 'Orionnevel', is eigenlijk een verheldering van een gigantisch nevelcomplex dat een groot deel van het sterrenbeeld inneemt. Het hoofdbestanddeel van deze nevel is waterstof en in mindere mate ook helium, koolstof, zuurstof, stikstof, zwavel, neon, chloor, argon en fluor. Het geïoniseerd gas van deze nevel heeft een totale massa van ongeveer 24 zonmassa's. Messier 42 verwijdert zich van ons, aan een snelheid van 17,5 km/s en het centrale deel van deze nevel heeft een doorsnede van 5 tot 6 lichtjaar. Zo is deze enorme gaswolk maar liefst 20 000 maal groter dan ons zonnestelsel. Centraal in de nevel bevindt zich er een sterrenhoop waarvan de helderste sterren in de vorm van een trapezium staan. Deze sterrenhoop kreeg dan ook de naam 'Trapeziumcluster' en de vijf helderste sterren hiervan hebben een massa van 15 tot 30 maal de massa van de Zon. De ouderdom van deze sterren wordt geschat op 300 000 jaar. De Orionenevel is voor astronomen en wetenschappers een zeer interessant object aangezien er nog steeds stervorming in voorkomt. Daarnaast werden in Messier 42 ook verschillende gasplaneten ontdekt die ongeveer even groot zijn als de planeet Jupiter en vooral uit waterstof en helium bestaan. In het totale nevelcomplex in het sterrenbeeld Orion, dat het 'Orion Molecular Cloud Complex' heet, bevinden zich ook de bekende Paardenkopnevel (Bernard 33), de Mairans nevel (Messier 43) en Messier 78. Van alle Messierobjecten is de Orionnevel ongetwijfeld één van de mooiste en meest bekende deep-sky objecten. 

Geschiedenis

Het feit dat deze nevel al goed zichtbaar is met het blote oog wijst er sterk op dat dit object al bekend was in de oudheid. Zo zijn er speculaties dat de Maya's in Centraal Amerika de Orionnevel al zouden beschreven hebben. Messier 42 werd voor het eerste echt beschreven door de Franse sterrenkundige en geleerde Nicolas-Claude Fabri de Peiresc die het object in november 1610 ontdekte. De eerste waarnemingen van de sterren van de Trapeziumcluster zijn dan weer van Galileo Galilei in februari 1617. De astronoom Halley zag een aantal sterren, omringd door een diffuse vlek op de achtergrond en Guillaume Le Gentil beschreef het object net zoals Halley en vergeleek het met de 'open klauwen van een dier'. De Franse kometenjager Charles Messier noemde het een mooie nevel rond de ster Theta Orionis en nam dit object in maart 1769 op als 42ste object in zijn catalogus met komeet-achtige objecten. In 1659 maakte de Nederlandse sterrenkundige Christiaan Huygens een tekening van Messier 42 en in 1880 maakte Henry Draper de eerste foto van dit deep-sky object.

Waarnemen

Onder donkere omstandigheden is Messier 42 al mooi zichtbaar met het blote oog en hierdoor dan ook zeer eenvoudig terug te vinden. Deze nevel bevindt zich onder de ster Alnilam (Epsilon Orionis) dat de middelste is van de bekende 'gordel van Orion'. Met een verrekijker of kleine telescoop kunnen we al meer structuur zien waaronder ook de helderste sterren van de Trapeziumcluster.