De prachtige planeet Saturnus
Foto: NASA

Van alle planeten uit ons zonnestelsel is Saturnus ongetwijfeld de mooiste om te observeren en hierdoor ook de meest gefotografeerde planeet. Saturnus is de zesde planeet, gezien vanaf de Zon, en deze gasreus was al gekend in de prehistorie. Met zijn equatoriale diameter van 120 536 kilometer is dit hemellichaam de tweede grootste planeet uit ons zonnestelsel. Leer via dit artikel alles over de prachtige planeet Saturnus.

Net als de andere gasreuzen heeft Saturnus ook verschillende grote manen waarvan Titan voor wetenschappers het meest interessant is aangezien dit de enige maan uit ons zonnestelsel is met een dichte atmosfeer. In de jaren '70 en '80 brachten de Pioneer 11, Voyager 1 en Voyager 2 ruimtesondes elk een bezoek aan deze planeet waardoor de mens voor het eerst een duidelijk beeld kreeg van de prachtige ringen en manen van Saturnus. In 1997 werd vanop de Cape Canaveral lanceerbasis in Florida de Amerikaans/Europese Cassini-Huygens ruimtesonde gelanceerd die in 2004 aankwam bij Saturnus en zich tot op heden nog steeds in een baan om deze gasreus bevindt.

Karakteristieken

Diameter evenaar: 120.536 km
Rotatietijd: 10 uur 47 minuten
Omlooptijd: 29,4 jaar
Afstand tot de zon: 1 400 000 000 km
Kleur: Geel, groen
Aantal manen: 60
Gemiddelde temperatuur: -130°C

Geschiedenis

Saturnus kent een rijke geschiedenis aangezien dit object al heel vroeg in de geschiedenis van de mensheid werd waargenomen. Deze planeet werd in de Romeinse mythologie genoemd naar de god van de landbouw en de visvangst maar was bij de Hindu’s dan weer gekend als Sani die de rechter was onder alle planeten. Bij de oude Chinese en Japanse cultuur maakte Saturnus deel uit van één van de vijf elementen (aarde) uit de Chinese filosofie. Toch was het pas in 1610 dat deze planeet voor het eerst duidelijk waargenomen werd door Galileo Galilei waarna de moderne geschiedenis van dit object begon. Naarmate de telescooptechniek verbeterde in de 17de en 18de eeuw zag men dat Saturnus beschikte over een prachtig ringensysteem dat tot op vandaag de dag er nog steeds voor zorgt dat deze planeet bij jong en oud gekend is.

Saturnus
Kleurenopname van Saturnus en zijn ringen gemaakt door de Cassini ruimtesonde in 2004 - Foto: NASA

Baan & rotatie

Saturnus draait éénmaal om de 29,4 jaar om de zon. Dankzij zijn snelle rotatietijd (10 uur 47 minuten) is deze planeet naar de polen toe sterk afgeplat. Het verschil in diameter tussen de polen en de evenaar bedraagt bijna 10% en dit fenomeen vinden we ook terug bij andere gasplaneten. De gemiddelde afstand tussen Saturnus en de zon bedraagt ongeveer 1 400 000 000 kilometer (9 AU). Deze planeet draait met een gemiddelde snelheid van 9,69 km/s rond onze ster.

Atmosfeer & klimaat

Net als bij Jupiter bestaat de atmosfeer van Saturnus voornamelijk uit waterstof (93%) en helium (5%). Daarnaast werden ook sporen van methaan, waterdamp, ammoniak en ethaan teruggevonden. In tegenstelling tot op Aarde kent Saturnus geen scheidingen tussen land, water en atmosfeer. Saturnus heeft enkel maar waterstoflagen die diep in de planeet van een vloeibare vorm overgaan naar gassen die in de atmosfeer van deze planeet voorkomen. Wellicht is dit te wijten aan de extreme druk en temperatuur op Saturnus die de gassen zo hard samenpersen dat ze een dichtheid hebben die overeenkomt met de dichtheid van een vloeistof. Hierdoor heeft Saturnus geen duidelijk oppervlak waardoor wetenschappers het punt waar de druk 1 bar bedraagt, gebruiken als referentiepunt. Dit punt bevindt zich aan de top van het wolkendek. Net als bij Jupiter vinden we in de atmosfeer van Saturnus ook patronen van strepen en banden terug. Het verschil met Jupiter is echter wel dat de banden van Saturnus aan de evenaar dikker en vager zijn. Dankzij opnamen van de Voyager en Casini ruimtesondes hebben wetenschappers ontdekt dat er in de bovenste lagen van de atmosfeer nabij de evenaar van Saturnus harde stormen voorkomen die snelheden tot 500 m/s bereiken.

Saturnus
Het prachtige ringenstelsel van Saturnus. Deze opname werd gemaakt door de Cassini ruimtesonde
 in 2007 toen deze zich op 1,23 miljoen kilometer van de planeet bevond - Foto: NASA

Poollicht op Saturnus

Op Saturnus is er veel minder plasma nodig die in de magnetosfeer moet geinjecteerd worden om poollicht te veroorzaken. Saturnus heeft geen krachtige kring van deeltjes nodig in de magnetosfeer dan de planeet Jupiter. Titan heeft een veel kleinere atmosfeer dan Io en Titan staat verder van Saturnus dan de maan Io van Jupiter. Bovendien vegen de ringen van Saturnus veel van het materiaal weg dat in de atmosfeer kan terechtkomen. Op de maan Titan zijn er ook al poollichtstormen waargenomen. Poollicht op Saturnus wordt veroorzaakt door geladen deeltjes van de zon die in de atmosfeer terechtkomen van Saturnus en daar het poollicht veroorzaken, niet zoals op Jupiter waar de maan Io voor poollicht zorgt. De processen van het poollicht kan je goed vergelijken zoals deze op de Aarde.

Samenstelling

Ook op vlak van samenstelling vertoont Saturnus veel gelijkenissen met Jupiter. In het centrum van deze planeet bevindt zich een rotsachtige kern met daaromheen een mantel van vloeibaar metallisch waterstof. De temperatuur in de kern loopt op tot 12 000 K en rondom de mantel bevindt zich een laag van moleculair waterstof. Een opmerkelijk kenmerk aan Saturnus is zijn gemiddelde dichtheid. Indien men deze planeet in een grote bak met water kon leggen, zou men zien dat Saturnus zou blijven drijven als een strandbal. Dit komt doordat de gemiddelde dichtheid slechts 0,69 kg/dl bedraagt.

Ringen

Alle gasreuzen uit ons zonnestelsel hebben een ringenstelsel maar dat van Saturnus is ongetwijfeld het mooiste en meest boeiende. Toen Galileo Galilei in 1610 naar Saturnus keek, zag hij drie objecten in plaats van één waarna Galilei er van overtuigd was dat dit object twee 'handvaten' had. Toen Galilei twee jaar later nog eens naar Saturnus keek, bleken deze 'handvaten' verdwenen te zijn maar nog eens twee jaar later zag hij ze opnieuw. Het was pas een halve eeuw later dat Christiaan Huygens in 1655 kon aantonen dat er zich rondom deze planeet een dunne platte ring bevond. In 1675 toonde Giovanni Cassini aan dat deze ring eigenlijk uit twee ringen bestond met daartussen een scheiding die later zijn naam naam zou dragen. James Clerk Maxwell bewees in 1858 uiteindelijk dat deze ringen bestonden uit gruis en stukjes rots.

Ringen en manen
De ringen van Saturnus en de manen Dione, Titan, Prometheus en Telesto - Foto: NASA

Wetenschappers weten nu dat het prachtige ringenstelsel rond Saturnus bestaat uit talloze minieme afzonderlijke ringen met daartussen telkens smalle en lege scheidingen. De ringen hebben een maximale dikte van 1 kilometer en bestaan voornamelijk uit ijs en meteorietstofdeeltjes. Enkel de A, B en C ringen zijn vanaf de Aarde met amateur-telescopen te zien. De duidelijk zichtbare ruimte tussen de A en B ring is bekend als de Cassinischeiding. Deze scheiding wordt veroorzaakt door de Saturnusmaan Mimas en heeft een breedte van 4 650 kilometer. Binnen de A ring bevindt zich de Enckescheiding die slechts 325 kilometer breed is en vanop Aarde zeer moeilijk zichtbaar is. De twee Amerikaanse Voyager ruimtesondes ontdekten tijdens hun scheervluchten nog enkele andere scheidingen die slechts 270 kilometer en 35 kilometer breed zijn.

Manen

In 2007 had Saturnus 56 gekende manen maar het exacte aantal zal wellicht nooit kunnen vastgesteld worden aangezien elke brokstuk uit het ringensysteem ook kan beschouwd worden als een maan. Titan is de grootste maan rond Saturnus. Met een diameter van 5 150 kilometer is dit object zelfs groter dan onze eigen maan. Voor wetenschappers is Titan zeer interessant aangezien dit de enigste maan uit ons zonnestelsel die beschikt over een dichte atmosfeer. Net als op de Aarde komen op Titan ook stormen en regen voor. Deze bevinden zich aan de polen nabij meren en zeeën van methaan en ethaan. De tweede grootste maan van Saturnus is Rhea die in 1672 ontdekt werd door Giovanni Cassini. Dit ijzig object heeft een diameter van 1 528 kilometer en heeft een zeer lage dichtheid van ongeveer 1240 kg/m³. De temperatuur op Rhea bedraagt ongeveer -174°C in de zon en ongeveer -210°C  in de schaduw. Iapetus is de derde grootste maan rond Saturnus en opvallend kenmerk aan dit object is zijn heldere en donkere zijde. Deze maan bevindt zich op een veel grotere afstand van Saturnus dan bijvoorbeeld Titan. Iapetus heeft ook een veel grotere glooiingshoek ten opzichte van de evenaar van Saturnus dan de andere grote manen. Dione is met zijn diameter van 1 120 kilometer de vierde grootste maan van Saturnus. Deze bestaat voornamelijk uit ijs.

Titan
De Saturnusmaan Titan. Deze kleurenopname werd gemaakt op 16 april 2005
toen de Cassini ruimtesonde een scheervlucht maakte langs deze maan - Foto: NASA

Zichtbaarheid

Saturnus is net als Jupiter met het blote oog mooi zichtbaar als een heldere ster. De ringen zijn helaas niet met het blote oog te zien maar wanneer men een verrekijker of telescoop gebruikt, zal men dit prachtig ringenstelsel al mooi kunnen aanschouwen. De scheidingen tussen de ringen van Saturnus worden vaak gebruikt om de kwaliteit van een telescoop te testen. Enkel de A, B en C ringen zijn vanaf de Aarde met amateur-telescopen te zien. De stand van deze ringen zoals we deze zien vanaf de Aarde, heeft een cyclus van 29,5 jaar. Dit wil dus zeggen dat we in deze periode de ringen van Saturnus steeds anders zien. Voor astronomen is de stand waarin de Aarde zich in het vlak van de ringen bevindt het meest interessante aangezien dan het licht van de ringen minimaal is en men hierdoor nieuwe kleine maantjes kan ontdekken.

Kris Christiaens

K. Christiaens

Medebeheerder & hoofdredacteur van Spacepage.
Oprichter & beheerder van Belgium in Space.
Ruimtevaart & sterrenkunde redacteur.

Dit gebeurde vandaag in 1974

Het gebeurde toen

De Amerikaanse ruimtesonde Mariner 10 vliegt op een afstand van 703 kilometer langs het oppervlak van de kleine planeet Mercurius. Tot 3 april 1974 werden foto's genomen van de planeet Mercurius door Mariner 10 en het ruimtetuig merkte een zwak magnetisch veld op bij de planeet. De instrumenten aan boord van Mariner 10 merkten ook zeer grote termepartuursverschillen in dag en nacht op bij deze planeet: tussen -183 en 187° C. In totaal nam de sonde tijdens deze eerste passage 2300 foto's.Dit onbemande ruimtetuig werd op 3 november 1973 in de ruimte gebracht en werd het eerste ruimtevaartuig dat twee planeten bezocht tijdens één ruimtemissie. Foto: NASA

Ontdek meer gebeurtenissen

Redacteurs gezocht

Ben je een amateur astronoom met een sterke pen? De Spacepage redactie is steeds op zoek naar enthousiaste mensen die artikelen of nieuws schrijven voor op de website. Geen verplichtingen, je schrijft wanneer jij daarvoor tijd vind. Lijkt het je iets? laat het ons dan snel weten!

Wordt medewerker

Steun Spacepage

Deze website wordt aan onze bezoekers blijvend gratis aangeboden maar om de hoge kosten om de site online te houden te drukken moeten we wel het nodige budget kunnen verzamelen. Ook jij kunt uw bijdrage leveren door ons te ondersteunen met uw donatie zodat we u blijvend kunnen voorzien van het laatste nieuws en artikelen boordevol informatie.

23%

Sociale netwerken