De planeet Mercurius
Foto: NASA

Van alle planeten uit ons zonnestelsel staat de planeet Mercurius het dichtst bij de Zon. Deze kleine terrestrische planeet heeft een oppervlak dat veel gelijkenissen vertoont met dat van de Maan en beschikt eveneens over een zeer ijle atmosfeer. Het meest opmerkelijke aan Mercurius is ongetwijfeld zijn vrij sterk magnetisch veld waar nog steeds zeer weinig over geweten is.

Geschiedenis

Mercurius is de planeet dat het dichtst bij de Zon staat en dankt zijn naam aan de Romeinse god van de handel. Bij de Grieken kreeg deze kleine planeet de naam ‘Hermes’ wat een verwijzing is naar de boodschapper van de goden aangezien Mercurius zich zeer snel aan de hemel voortbeweegt. Deze planeet was ook al gekend in de 3de eeuw voor Christus bij de Soemeriërs. De Grieken gingen er dan weer van uit dat, net zoals bij Venus het geval was, het hier ging om twee verschillende hemellichamen aangezien Mercurius als avondster of ochtendster te zien was. De Italiaanse astronoom Giovanni Schiaparelli was aan einde van de vorige eeuw de eerste mens die er in slaagde om een kaart van Mercurius samen. Deze kaart werd verbetert door een andere Italiaanse astronoom (Antoniadi) die hiervoor de grote telescoop gebruikte van de sterrenwacht van Meudon in Frankrijk.

Karakteristieken

Diameter: 4 878 km (equator)
Rotatietijd: 58 dagen, 15 uur
Omlooptijd: 88 dagen
Afstand tot de zon:  57 910 000 km
Kleur: grijs
Aantal manen: 0
Temperatuur overdag: 430°C
Temperatuur 's nachts -180°C

Zeer excentrieke baan

Mercurius heeft een diameter 4 879 kilometer en deze kleine planeet draait één keer om de 58,6 aardse dagen om haar as. Een jaar op Mercurius duurt ongeveer 88 aardse dagen. De afstand tot de zon schommelt zo tussen 46 en 70 miljoen kilometer. Doordat Mercurius zo dicht bij de Zon staat, kan de temperatuur er overdag oplopen tot 350°C met pieken tot 430°C. Aangezien Mercurius niet over een atmosfeer beschikt, kan deze warmte niet verspreid worden over het gehele oppervlak waardoor de temperatuur ’s nachts kan terugvallen tot -75°C. Mercurius beschikt ook over een zeer excentrieke baan om de zon (excentriciteit: 0,21) waardoor de schijnbare diameter van de Zon erg verschilt in grootte doorheen een Mercurius jaar. Doordat op minder dan vier dagen van het perihelium (het punt in de baan van een planeet dat het dichtst bij de Zon gelegen is) de rotatiesnelheid van Mercurius om de Zon hoger is dan zijn rotatiesnelheid om zijn eigen as kan men op sommige plaatsen op het oppervlak van deze planeet de Zon zien opkomen, zien ondergaan om ze vervolgens opnieuw te zien opkomen.

Atmosfeer

Mercurius beschikt over een zeer ijle atmosfeer. Deze ijle atmosfeer bestaat vooral uit sporen van zuurstofgas, natrium en waterstofgas die snel naar de ruimte ontsnappen. Zo bedraagt de verblijftijd van een natriumatoom in de atmosfeer van Mercurius ongeveer drie dagen. Een gevolg van de ijle atmosfeer van Mercurius is dat de hemel (gzien vanop het oppervlak van deze planeet) zowel bij dag alsook bij nacht zwart is. Doordat Mercurius zo dicht bij de Zon staat, verschijnt onze ster da nook 2,5 maal zo groot aan de hemel. Het zonlicht op dat op het oppervlak van Mercurius te zien is, is ongeveer negen keer zo intens als op Aarde doordat Mercurius drie keer zo dicht bij de Zon staat.

-
Foto van het Antoniadi gebied op Mercurius - Foto: NASA

Magnetisch veld

In begin gingen wetenschappers er van uit dat Mercurius niet zou beschikken over een magnetisch veld. Na het bezoek van de Amerikaanse ruimtesonde Mariner 10 aan de planeet in 1974 werd ontdekt dat Mercurius weldegelijk een magnetisch veld heeft waarvan de sterkte ongeveer 1% bedraagt van die van de Aarde. Wetenschappers vermoeden dat dit magnetisch veld, net als dat van de Aarde, opgewekt wordt door ‘dynamo-effect’ van circulerend vloeibaar kernmateriaal.

Oppervlak & geologie

Op het eerste zicht heeft Mercurius hetzelfde uitzicht als dat van de Maan maar ondanks de vele honderden kraters die zich op het oppervlak bevinden, zijn er ook tal van vlakke stukken die vermoedelijk zijn ontstaan na de eerste turbulente jaren van de planeet. Deze ‘gladde’ gedeeltes zijn bedekt met gestolde lava wat een bewijs is dat Mercurius vulkanische activiteit heeft gekend. Het Calorisbekken is ongetwijfeld het meest bijzondere geologische kenmerk op het oppervlak van Mercurius doordat dit bekken bestaat uit een inslagkrater van 1 300 kilometer groot. Rondom deze krater bevindt zich ook een gebied van 700 kilometer breed dat bestaat uit scheuren en schokgolven. Daarnaast bevinden zich op het Mercuriusoppervlak ook tal van valleien en heuvels. Tussen de inslagkraters door bevinden zich ook verschillende steile kliffen zoals de 'Discovery Rupes'. Deze steile helling is ongeveer twee kilometer hoog en 650 meter lang. Geologen vermoeden dat deze klif werd gevormd als gevolg van het krimpen van de kern van de planeet bij een geologische breuklijn.

-
Het Calorisbekken op Mercurius - Foto: NASA

Tot op heden (juni 2013) werd Mercurius nog maar tweemaal bezocht door een ruimtesonde. Zo onderzocht de Amerikaanse ruimtesonde Mariner 10 Mercurius van nabij en bracht dit ruimtetuig ongeveer 45% van het Mercuriusoppervlak in kaart. In augustus 2004 lanceerde de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA een tweede ruimtesonde richting Mercurius, genaamd MESSENGER? die in januari 2008 zijn eerste foto’s van de kleine planeet terugstuurde naar de Aarde. MESSENGER kwam uiteindelijk op 18 maart 2011 in een baan om Mercurius terecht en ontdekte iets later dat er zich in schaduwrijke kraters bevroren water bevond. Dit water is waarschijnlijk door kometen of planetoïden op het Mercuriusoppervlak terechtgekomen.

Zichtbaarheid

Hoewel Mercurius met het blote oog zichtbaar kan zijn, zijn slechts weinig mensen zich ervan bewust dat men de planeet kan waarnemen vanop Aarde. Mercurius staat nooit verder dan 28° van de Zon verwijderd. In België en Nederland is Mercurius dus enkel in de ochtend- of avondschemering te zien. Op het Noordelijk halfrond is Mercurius het beste waar te nemen in de maanden januari tot juni in de avondschemering en in de maanden augustus tot december in de ochtendschemering. Soms kan Mercurius verrassend helder zijn. De magnitude van Mercurius varieert van -2 tot +3.

Kris Christiaens

K. Christiaens

Medebeheerder & hoofdredacteur van Spacepage.
Oprichter & beheerder van Belgium in Space.
Ruimtevaart & sterrenkunde redacteur.